فعالیت یادگیری: خورشید گرفتگی- مریم انوشه (دانشجوی ارشد ذهن، مغز و تربیت)
مریم انوشه (دانشجوی ارشد ذهن، مغز و تربیت)
مقدمه
در این طرح هدف اصلیمان ارتقا مهارت پژوهش و تفکر خلاق کودکان است، اما در خلال این فعالیت، مانند هر فرایند پیچیده تفکری، سایر مهارت های تفکر نیز به کار گرفته می شود. به طور مشخص مهارت پردازش اطلاعات در این طرح اهمیت ویژه ای دارد. در عین حال این فعالیت فرصتی فراهم می کند تا توجه کودکان را به آسمان و خورشید و جهان بی‌انتهایمان جلب کنیم.
گروه سنی: 7 تا 8 سال
راهبردهای آموزشی: در این فعالیت با پخش فیلم و توضیحات مربی، اطلاعاتی به کودکان داده می‌شود تا فرضیه‌هایی بسازند. سپس با آزمایش کردن ایده‌های خود را بهبود بخشند.
زیرمهارت های تفکر:
در این فعالیت زیرمهارت های زیر از تفکر پژوهش را بیشتر مورد توجه قرار میدهیم:
1. برنامه ریزی برای عمل
- پیش بینی نتایج
- بهبود ایده ها
همچنین زیر مهارت فرضیه سازی، که یکی از زیرمهارت های تفکر خلاق است نیز مورد توجه قرار می گیرد.
اهداف مربوط به زیرمهارتهای تفکر:
- در این فعالیت دانش آموزان مهارت خود در برنامه ریزی برای عمل در حین پژوهش را توسعه می دهند.
- پس از انجام این فعالیت دانش آموزان در پیش بینی نتایج آزمایش ماهرانه تر عمل می کنند.
- دانش آموزان پس از انجام این فعالیت در بهبود ایده های خود ماهرانه تر عمل می کنند.
- دانش آموزان در این فعالیت مهارت فرضیه سازی خود را توسعه می دهند.
اهداف یادگیری موضوعی:
- پس از انجام فعالیت کودکان به آسمان، خورشید، ماه و اتفاق‌های نادر اطراف خود توجه و دقت بیشتری می کنند.
- با انجام این فعالیت کودکان با خورشیدگرفتگی و علت آن آشنا می شوند.
سازمان کلاس:
افراد کلاس حدود 10 نفر که به گروه‌های دو یا سه نفره
تقسیم می‌شوند.
فرایندهای اجتماعی:
گفتگو و تبادل نظر در گروه، توضیح ایده‌ها.
نتايج يادگيري:
کودکان می‌توانند درباره خورشیدگرفتگی فرضیه‌پردازی کرده و فرضیه‌های خود را مطرح کنند.
کودکان می توانند با طراحی و اجرای آزمایش‌های ساده فرضیه های خود درباره ی خورشید گرفتگی را مورد سنجش قرار دهند.
کودکان می توانند نتایج ازمایش های مربوط به خورشیدگرفتگی خود را پیشبینی کنند.
کودکان می توانند ایده های خود را درباره علل خورشیدگرفتگی بهبود دهند.
زمان: 60 دقیقه
منابع: فیلمی از خورشیدگرفتگی کامل، عکس‌هایی از ماه در روز، چراغ قوه بزرگ، توپ زرد بزرگ
فعاليت (گام‌های اجرا) طرح درس
می‌خواهیم با کودکان فرضیه‌سازی را تمرین کنیم. موضوع ما خورشیدگرفتگی است. ابتدا فیلمی کوتاه از خورشیدگرفتگی پخش می‌کنیم. در این فیلم آسمان روشن روز و خورشید نشان داده می‌شود. کم‌کم خورشید کم‌نور شده و تاریک می‌شود و آسمان هم تاریک خواهد شد. حال از کودکان می‌خواهیم با جزئیات توضیح دهند که در فیلم چه اتفاقی افتاد و نام این پدیده چیست. اگر کسی نام آن را می‌داند بگوید که چگونه با آن آشنا شده است. به کودکان کمک می‌کنیم تا جزئیات فیلم را مرور کنند: خورشید، آسمان، بخشی از زمین که در فیلم دیده می‌شود و ستاره‌هایی که در زمان تاریکی آسمان مشاهده می‌شود و…
ممکن است کودکان بگویند که شب شده است یا خورشید رفته است. در این صورت باید ادامه فیلم برای کودکان پخش شود که ببینند بعد از تاریک شدن، دوباره آسمان روشن می‌شود، همچنان روز است و خورشید سر جای خودش است. در صورت نیاز مربی باید توضیحاتی درباره فیلم برای کودکان بدهد و بگوید نام این پدیده خورشیدگرفتگی است (بدون اینکه علت آن را مطرح کند).
سپس فیلم دیگری پخش می‌کنیم که نشان می‌دهد خورشید یک کُره بزرگ و داغ است. برایشان توضیح میدهیم که خورشید شبیه یک توپ بسیار بسیار بزرگ است که از ما بسیار دور است. حرارت زیادی دارد و سطح آن چیزی شبیه به آتش است. حال از کودکان می‌خواهیم دربارۀ علت پدیده خورشیدگرفتگی فکر کنند و بگویند به نظرشان چرا نور خورشید به ما نمی رسد؟
کلاس را به گروه‌های دو یا سه‌نفره تقسیم می‌کنیم تا کودکان چند دقیقه در گروه با هم صحبت کنند و نظرشان را به هم بگویند. سپس از هر گروه می‌خواهیم که نماینده‌شان نظر افراد گروه را برای کلاس توضیح دهد. بعد برای کمک به فرضیه‌سازی کودکان آزمایش‌های ساده‌ای انجام میدهیم. چراغ قوه بزرگی را در کلاس روشن می‌کنیم و از آنها می‌خواهیم راهی پیدا کنند که نور چراغ دیده نشود. از کودکان می‌خواهیم نظرشان را بگویند. آنها باید آزاد باشند که نظرهای مختلف و حتی نامرتبط خود را بیان کنند. در مرحله بعد یک نفر از هر گروه نظر افراد گروه را به صورت عملی امتحان کند و با چراغ قوه نشان دهد. سپس از کودکان می‌خواهیم بررسی کنند که آیا نظری که دربارۀ چراغ قوه داشتند، دربارۀ خورشید هم عملی است؟ اگر هست چرا و اگر نیست چرا؟
در هر مرحله از این فعالیت، مربی باید آمادۀ نظرهای مختلف کودکان باشد و درعین حال خودش هم چند گزینه پیشنهادی برای بچه‌ها داشته باشد و بعد از مطرح شدن نظر آنها، اگر لازم بود گزینه‌های خود را مطرح کند. مثلاً برای ندیدن نور چراغ قوه ممکن است باطری تمام شود، چراغ یا دکمه یا چیز دیگری داخل آن خراب شود، چیزی جلوی آن قرار گیرد، چراغ قوه به سمتی باشد که ما نورش را نبینیم و… . همچنین مربی کودکان را راهنمایی کند که تفاوت آزمایش‌های خود و خورشید را بیابند تا بفهمند نظرهایشان برای خورشید هم ممکن است یا نه.
به کودکان توضیح میدهیم که نظرهای آنان فرضیه هستند و فرضیه‌ها همیشه درست نیستند؛ بلکه آنها باید بررسی شوند و می‌توان آنها را بهبود داد. در قدم بعد، توپ زرد بزرگی را به آنها نشان میدهیم و فرض می‌کنیم که آن خورشید است. حال دوباره از آِن‌ها می‌پرسیم چه چیزی یا چه اتفاقی ممکن است باعث شود توپ را نبینیم؟ سعی می‌کنیم با کمک خود کودکان آن نظرها را به‌صورت عملی امتحان کنیم و دوباره بررسی کنیم که این حالت‌ها برای خورشید امکان دارد؟
در گام بعد به سراغ آتش می‌رویم و آزمایش مرحله قبل را به طور مشابه با یک شمع انجام می دهیم. باز هم در گروه بحث کنند که به چه علت‌هایی ممکن است این آتش را نبینیم؟ از بچه ها می خواهیم که در گروه نظر خودشان را مطرح کنند و اگر فکر می کنند نظر هم گروهیشان اشتباه است دلیل خود را توضیح دهند. سپس نماینده هر گروه نظر گروه را در کلاس مطرح کند و همچنین توضیح دهد که فکر می‌کنند این اتفاق‌ها برای خورشید هم عملی است؟ کودکانِ دیگر اگر مخالف یا موافق هستند، دلیل خود را مطرح کنند.
در مرحله بعد، از بچه‌ها می‌خواهیم دوباره و با دقت بیشتری به فیلم خورشیدگرفتگی نگاه کنند. باز هم فیلم را نمایش میدهیم، این دفعه قسمت پایانی خورشیدگرفتگی یعنی باز شدن خورشید را هم نشان میدهیم. حال از آنان می‌خواهیم باز هم در گروه‌های سه نفره خود بحث کنند که آیا هنوز همان نظر اولیه خود را دارند یا آن را اصلاح یا حتی کاملاً عوض می‌کنند؟ آیا نظر شخص دیگری از افراد کلاس را پذیرفته‌اند؟
